Zaburzenia wtórne to te, które rozwijają się w toku życia, związane między innymi: z problemami społecznymi, trudnościami emocjonalnymi, trudnościami szkolnymi, zaburzeniami zachowania. Wielu tych trudności i problemów możemy uniknąć poprzez lepsze zrozumienie problemu i właściwe postępowanie poprzez odpowiednie oddziaływanie terapeutyczne i wychowawcze (dostosowane do potrzeb i trudności rozwojowych dziecka z FAS/FASD).
Bardzo często dzieci z FAS/FASD są postrzegane jako niegrzeczne, złośliwe, rozpieszczone, buntownicze, jakby ich zachowania wynikały z umyślnego nieposłuszeństwa, a nie z trudności wynikających z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i innych uszkodzeń w organizmie. Dzieci te często spotykają się z brakiem zrozumienia, akceptacji, odrzuceniem, niesprawiedliwym ocenianiem co przyczynia się do powstawania i utrwalania zaburzeń wtórnych. Nieumiejętne podejście do dziecka z FAS/FASD oraz nieprzyjemne doświadczenia życiowe skutkują takimi zaburzeniami wtórnymi jak: lękliwość, wycofanie, zamykanie się w sobie, ciągłe uczucie złości, skłonności do unikania, wejście w rolę ofiary lub oprawcy, chęć zadawalania wszystkich, zależność od innych, ucieczki z domu, kłamanie, wagarowanie, przerwanie nauki szkolnej, impulsywność, stany depresyjne, samookaleczanie się, kłopoty z prawem, skłonności do uzależnień, niska samoocena i wiele innych.
Wiele osób z FAS/FASD nie kończy szkoły, ponieważ często zmagają się z deficytami uwagi, problemami z pamięcią, problemami z dokańczaniem zadań, konfliktami z rówieśnikami, przeszkadzaniem w klasie. Często w wieku nastoletnim niektóre dzieci z FAS/FASD wikłają się w problemy z prawem z czego część dzieci trafia do ośrodków resocjalizacyjnych lub ośrodków wychowawczych.
Wielu tych przykrych i utrudniających zaburzeń wtórnych można uniknąć poprzez odpowiednią diagnostykę i odpowiednio dobrany proces terapeutyczny dostosowany do potrzeb dziecka z FAS/FASD. Ułatwi to życie dziecku jak i opiekunowi. Pomoże dziecku w uzyskaniu lepszej samodzielności i lepszego rozwoju, a opiekunom w zrozumieniu różnych zachowań dziecka oraz zdobyciu umiejętności w wspólnym radzeniu sobie z różnymi trudnościami, z którymi muszą się zmierzyć.
Autor: Bokisz Edyta
